Het kruis neemt een speciale plaats in het hart van elke christen. Als het instrument dat Christus koos om zijn gedenkwaardige en leven scheppende dood tot stand te brengen. Christenen maken ten eerste het kruisteken omdat het bevestigt wat zij geloven over Christus als de geïncarneerde Zoon van God.
Het is een uiterlijke manifestatie die het beeld in Drieëenheid (Vader, Zoon en Heilige Geest) illustreert. Het is in wezen een fysieke vorm van gebed. Maar het kan meerdere doelen dienen.
In deze blog gaan we dieper in op de achtergronden van het slaan van een kruisje. Ook wordt er besproken hoe je precies een kruisje slaat en waarom, want niet iedereen doet hetzelfde. Het hangt af tot welke stroming je behoort binnen de christelijke kerk.
Icoon van het Heilig Kruis
Vanwege de liefde voor het kruisteken gebruiken sommige christenen het dagelijks. Ze gebruiken het niet alleen tijdens de eredienst, maar ook voor en na de maaltijd. Ook tijdens persoonlijk gebed en in momenten van zorgen of nood. De heiligen en Christus zelf maken dit teken in heilige iconen. Om de liefde en toewijding aan Christus te tonen, mogen de gelovigen tijdens bepaalde diensten onbeperkt kruisjes slaan.
De oorsprong van het kruisje slaan
De eerste vermelding van christenen die een kruisje slaan dateert uit de 2e eeuw. In de vroege kerk leggen bronnen uit dat het teken alleen op het voorhoofd en andere voorwerpen werd aangebracht. Dit gebeurde met slechts één vinger, tot ten minste de 4e eeuw. Rond deze tijd begonnen christenen twee vingers te gebruiken om een kruisje te slaan. Waarbij elke vinger een van de naturen van Christus vertegenwoordigde: volledig God en volledig mens.
Historici geloven dat ze het teken op deze manier hebben gemaakt om te waken tegen de ketterij van het monofysitisme. Dit verwierp het concilie van Chalcedon (451) en beweerde dat Christus slechts één goddelijke natuur had. Het is niet bekend of dit een universeel gebruik was, of iets dat beperkt was tot de regio Antiochië, Turkije. De locatie waar deze primaire bronnen vandaan kwamen.
Drievingerig kruisteken
Rond de 9e eeuw werd het gebruik van drie vingers wijdverbreid in het grootste deel van het orthodoxe oosten en westen. Het exacte punt van oorsprong voor het drievingerige kruisteken blijft een mysterie. Het was voorafgaand aan het Grote Schisma (1054) vanwege de geschriften van paus Leo IV uit 855. Zo ontstond het orthodoxe Oosten en het Latijnse Westen.
Tegen de 12e eeuw namen de kerken in het Oosten deze gewoonte over. Om het kruisteken met drie vingers te maken. Interessant is dat de Monofysiten, Kopten, Syriërs, Armeniërs en Ethiopiërs deze praktijk ook hebben overgenomen.
Hoe het kruisje te slaan
Laten we stap voor stap door de orthodoxe manier lopen om het kruistje te slaan.
Benodigde tijd: 1 minuut.
• Verbind de duim, wijsvinger en middelvinger van jouw rechterhand.
• Laat de andere twee vingers van je rechterhand tegen je handpalm rusten.
• Gebruik je hand en raak met je vingertoppen je voorhoofd aan.
• Laat je vingers daar even rusten.
• Breng vervolgens jouw vingertoppen naar jouw buik.
• Nogmaals, laat je vingers hier even rusten. Sommige mensen brengen hun vingers slechts tot aan jouw borst. Terwijl anderen tot aan hun navel reiken. Elk van deze is acceptabel.
• Beweeg jouw vingertoppen om de voorkant van jouw rechterschouder aan te raken.
• Raak ten slotte met jouw vingertoppen de voorkant van jouw linkerschouder aan.
De orthodoxe praktijk bij het maken van het kruisteken is het tegenovergestelde van rooms-katholieken en sommige protestanten. Die vaak van links naar rechts gaan. Rooms-katholieken gebruiken ook typisch alle vijf de vingers om een kruisje te slaan. Deze praktijk volgt een decreet uitgevaardigd door paus Pius V in 1569 n.Chr.
De protestantse praktijk bij het maken van het kruisteken varieert, net als het protestantisme zelf. Ze verbieden het niet uitdrukkelijk. Maar ze moedigen het ook niet aan, want er is geen bijbels gebod om het kruisteken te gebruiken.
Variaties bij het slaan van een kruisje
Het is je misschien ook opgevallen dat sommige orthodoxe christenen het teken drie keer achter elkaar maken. Terwijl anderen het maar één keer doen. Sommigen maken grote vegende bewegingen, terwijl anderen het simpel en klein houden. Waarom deze variaties? En welke manier is de juiste?
Simpel gezegd, die is er niet. Een kruisje slaan is geen kwestie van dogma in de orthodoxie. In plaats daarvan is het een kwestie van persoonlijke vroomheid. Met andere woorden, afgezien van de plaatsing van de vingers en de richting van de beweging, is al het andere aan jou. Als je je geroepen voelt om het kruisteken altijd in drieën te maken, dan mag dat volgens de orthodoxen.
Kwaad afweren
Het kruisje slaan is een van de wapens die worden gebruikt in de strijd met het kwaad. Bijvoorbeeld om de duivel af te weren. Zoals een middeleeuwse predikant, Aelfric genaamd, verklaarde:
"Een man kan wonderbaarlijk met zijn handen zwaaien zonder enige zegen te creëren, tenzij hij het kruisteken maakt. Want als hij dat doet, zal de duivel spoedig bang zijn vanwege het zegevierende teken.”
In een andere verklaring, toegeschreven aan de heilige Johannes Chrysostomos, wordt gezegd dat demonen "wegvliegen" bij het kruisteken. Omdat ze "er bang voor zijn als een staf waarmee ze worden geslagen".
Verzegelen in de geest
In het Nieuwe Testament wordt het woord sphragis, soms ook vertaald als zegel, zoals in 2 Korintiërs 1:22. Waar St. Paulus schrijft:
“God; hij heeft ook zijn zegel op ons gedrukt en de Geest als eerste termijn in ons hart gegeven.” Dit werd vertaald dat je door een kruisje te slaan, je jezelf opnieuw verzegeld in de geest. De Heilige Geest daalt dan door het slaan van een kruisje op je neer.
Getuigen aan anderen
Als gebaar is het slaan van een kruisje een eenvoudige manier om aan anderen van je geloof te getuigen. Daarom zie je dat het vaak in het openbaar wordt gemaakt. Dit wordt sinds de 4e eeuw aangemoedigd met de oproep van de toenmalige bisschop van Jeruzalem, St. Cyrillus:
“Laten we ons dan niet schamen om de Gekruisigde te belijden. Wees het kruis, ons zegel met vrijmoedigheid gemaakt door onze vingers op ons voorhoofd en op alles. Over het brood dat we eten en de bekers die we drinken. In ons binnenkomen en uitgaan. Voor onze slaap, als we gaan liggen en als we opstaan. Wanneer we in de weg staan en wanneer we stil zijn”.
